जमालपूरची दुर्गा पूजा

नवमी आणि दशमीला आम्ही दुर्गेचा आनंद घेण्यासाठी जमालपूरला पोहोचलो. आधी जमालपूरबद्दल थोडी माहिती देऊ, जेणेकरून जमालपूरमध्ये काय खास आहे हे कळेल.

जमालपूरचा परिचय

बिहारच्या मुंगेर जिल्ह्यात जमालपूर नावाचे एक छोटेसे शहर आहे, जमालपूर हे बिहारमधील तिसरे सर्वोत्तम आणि स्वच्छ शहर आहे. मुंगेर व्यतिरिक्त मुंगेर जिल्ह्यातील हे एकमेव शहर आहे, जे त्याच्याच जिल्ह्यापासून 8 किमी अंतरावर आहे. मुंगेरचे मुख्य रेल्वे स्टेशन जमालपूर आहे. जमालपूर नावाचा शाब्दिक अर्थ जमाल (सुंदर) पुर (शहर) असा आहे.

जमालपूर हे डोंगराच्या कुशीत वसलेले सुंदर शहर आहे, पूर्वेला वसलेली टेकडी (काली पहाड) आणि पश्चिमेला अखंड वाहणारी गंगा तिचे सौंदर्य वाढवते. हे शहर देखील प्रसिद्ध आहे कारण दक्षिण-पूर्व आशियातील सर्वात मोठा रेल्वे कारखाना येथे आहे.

तसेच, डोंगर आणि जंगलांनी वेढलेला हा परिसर शतकानुशतके योगी आणि तपस्वींच्या ध्यानाचे केंद्र आहे. आनंद मार्गाचे संस्थापक आणि गुरु असलेले प्रभात रंजन सरकार यांचे हे जन्मस्थान आहे. या भागात अनेक थंड आणि गरम पाण्याचे झरे आहेत, ज्यामध्ये भीमा धरण, सीताकुंड, ऋषीकुंड असे अनेक गरम पाण्याचे झरे आहेत.

जमालपूर रेल्वे कार्यशाळा

जमालपूर हे जमालपूर रेल्वे वर्कशॉप (लोकोमोटिव्ह वर्कशॉप) मुळे सर्वात जास्त ओळखले जाते आणि ओळखले जाते. इंडियन रेल्वे इन्स्टिट्यूट ऑफ मेकॅनिकल अँड इलेक्ट्रिकल इंजिनिअरिंग, इरमी (IRIMEE) ही रेल्वे अभियंते तयार करण्यासाठी एक जागतिक प्रसिद्ध शीर्ष प्रशिक्षण संस्था आहे, या जमालपूर शहरात आहे आणि येथून संपूर्ण भारत मेकॅनिकल आणि इलेक्ट्रिकल अभियांत्रिकी मिळवत आहे.

परदेशातून विकत घेतलेल्या महागड्या क्रेनचे स्वनिर्मित मॉडेल बनवून देशाचे करोडो रुपये वाचवणारा हा कारखाना आहे. ब्रिटीश राजवटीत १८६२ मध्ये या शहराची स्थापना झाली, जमालपूर शहराच्या संस्कृतीच्या केंद्रस्थानी रेल्वे संस्था नेहमीच राहिल्या आहेत.

जमालपूर रेल कारखाना (लोकोमोटिव्ह वर्कशॉप) ही भारतातील पहिली पूर्ण वाढ झालेली रेल्वे कार्यशाळा होती, जी पूर्व रेल्वेने 8 फेब्रुवारी 1862 रोजी स्थापन केली होती. जमालपूरच्या नयनरम्य सौंदर्यामुळे आणि मिरकासिमच्या आश्रयाखाली मुंगेरमधील उत्तम तोफा कारागिरांच्या उपस्थितीमुळे ब्रिटीशांनी जमालपूरची रेल्वे कारखान्याची जागा म्हणून निवड केली होती.

बंगालचा शेवटचा नवाब, मिरकासिमने इंग्रजांच्या भीतीने पळ काढला आणि मुंगेरच्या जंगलात आपले शहर वसवले, तो प्रसिद्ध किल्ला आजही मुंगेरमध्ये आहे. हा कारखाना सुरुवातीला लोकोमोटिव्हच्या दुरुस्तीसाठी होता. नंतर, येथे इंजिन तयार करण्याची प्रक्रिया सुरू झाली आणि 1899 मध्ये, पहिली 7 सीए “लेडी कर्झन” तयार झाली.

जमालपूरला इंडियन रेल्वे इन्स्टिट्यूट ऑफ मेकॅनिकल अँड इलेक्ट्रिकल इंजिनीअरिंग (IRIMEE) मधून भारतात रेल्वेचे यांत्रिक अभियंता बनवण्याचा मान आहे. ज्याला प्रथम श्रेणी शिकाऊ सुद्धा म्हणतात.

आनंद मार्ग

आनंद मार्ग चळवळीची स्थापना 1955 मध्ये जमालपूरचे रहिवासी प्रभात रंजन सरकार यांनी केली होती. वडिलांच्या मृत्यूनंतर सरकारला आपल्या कुटुंबाचा उदरनिर्वाह करण्यासाठी शिक्षण सोडावे लागले आणि 1944 ते 1950 च्या सुरुवातीपर्यंत रंजन सरकार यांनी जमालपूर रेल्वे कारखान्यात लेखापाल म्हणून काम केले, जे त्यावेळी भारतीय रेल्वेचे मुख्यालय होते.

त्यांनी आपल्या काही निवडक साथीदारांना प्राचीन तंत्र साधनेचे तंत्र शिकवले आणि हळूहळू त्यांच्याकडून आध्यात्मिक साधना आणि दीक्षा घेणार्‍यांची संख्या वाढू लागली, त्यानंतर सरकारने 1950 मध्ये नोकरीचा राजीनामा दिला. आनंदमार्गाची विचारधारा आत्मसाक्षात्कार आणि सर्वांची सेवा आहे. “बाबा नाम केवलम” ही आज त्यांची ओळख बनली आहे आणि आनंद मार्गाचे मुख्यालय कोलकाता आहे.

वादग्रस्त आनंदमार्ग

आनंद मार्ग आणि त्याचे संस्थापक बाबा यांचे जीवन खूप वादग्रस्त होते. आनंदमार्ग त्याच्या तांत्रिक आणि गूढ क्रियाकलापांसाठी ओळखला जातो, परंतु त्यातील काही क्रियाकलाप राजकीयदृष्ट्या संशयास्पद मानले जात होते. एकेकाळी सरकारने आनंद मार्गावरही बंदी घातली होती. तुम्हाला पुरुलियाची घटनाही आठवत असेल, ज्यात आनंदमार्गच्या आश्रमावर हवाई मार्गाने शस्त्रे टाकण्यात आली होती.

जमालपूरची दुर्गापूजा का असते खास?

जमालपूरच्या मुख्य पंडालमध्ये स्थापन केलेल्या मातृदेवतेचे कुटुंबासह दर्शन घेतले. मुंगेर जिल्ह्यातील जमालपूरमध्ये, दुर्गापूजा मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते, येथील पंडालच्या सजावटीसह विसर्जन उत्कृष्ट आहे आणि संपूर्ण बिहारमध्ये असे विसर्जन कुठेही दिसत नाही.

येथे विसर्जनाच्या वेळी मातेची विसर्जन ट्रॉली पंडालपेक्षाही अधिक सुंदर सजवली जाते आणि जिल्हाभरातील सर्वोत्कृष्ट सजवलेल्या पूजा समितीला माननीय न्यायाधीशांच्या पथकाने विजेते घोषित केल्यानंतर बक्षीस दिले जाते.

जमालपूरच्या आसपासच्या जिल्ह्यातील लोकही जत्रेचा आनंद घेण्यासाठी गर्दी करतात, मात्र यावेळी पुरामुळे इतर जिल्ह्यातून येणाऱ्यांची संख्या कमी असल्याचे जत्रेतील दुकानदारांनी सांगितले.

जमालपूर आणि मुंगेरच्या दुर्गापूजेत तुम्हाला अनेक खास गोष्टी पाहायला मिळतील. पहिले वैशिष्टय़ म्हणजे येथील दुर्गापूजेचे, लहान-मोठ्या दुर्गा आणि त्याचप्रमाणे येथे लहान-मोठी काली माँही असते. आता त्याला असे नाव का पडले हे सांगणे कठीण आहे.

मोठी काळी आई

योगायोगाने, आर्य समाज हायस्कूलच्या शेजारीच बाजारपेठेत असलेल्या जमालपूर येथील बडी कालीचे पहिले दर्शन आम्हाला मिळाले. दुर्गापूजेत कालीची मूर्ती तुम्ही क्वचितच पाहिली असेल, पण जमालपूरमध्ये दुर्गापूजेत एक नाही तर अनेक कालीच्या मूर्तीही बसवल्या जातात, त्यापैकी ही काली माँ बडी काली या नावाने ओळखली जाते. बडी काली येथे दुःखांपासून मुक्ती देणारी आणि सर्व मनोकामना पूर्ण करणारी मानली जाते.

बडी दुर्गा महाराणी

होय, तुम्ही ते बरोबर ऐकले. बडी दुर्गा महाराणी येथील मुख्य मंदिरात स्थापन होणार्‍या माँ दुर्गेचे हे नाव आहे. बडी दुर्गा अत्यंत शक्तिशाली आणि फलदायी मानली जाते आणि येथून मुख्य बाजारपेठ “सदर बाजार” मध्ये स्थित आहे.

ईस्ट कॉलनीची दुर्गा

रेल्वेची ऑफिसर कॉलनी, जी पूर्व कॉलनी म्हणून ओळखली जाते. येथे बांग्ला रीतिरिवाजांसह दुगा पूजेचे आयोजन केले जाते आणि शहरातील सर्वात मोठे आणि खुले ठिकाण असल्याने, सर्वात जास्त गर्दी असलेले, सर्वत्र सजवलेले खाद्यपदार्थांचे स्टॉल लोक आणि लोक कुटुंबाला आकर्षित करतात.

येथे जास्तीत जास्त वेळ घालवण्यास आवडते. काही वर्षांपूर्वी रावणाच्या पुतळ्याचे दहनही झाले होते, जे काही अप्रिय घटनांमुळे थांबले होते. आम्ही पोहोचलो तेव्हा खूप गर्दी होती, त्यामुळे ते व्यवस्थित झाकता आले नाही.